نوسازی بافت فرسوده

بافت شهری عبارت است از دانه بندی و همچنین درهم تنیدگی فضاها و عناصر شهری که به دنبال خصوصیات محیط طبیعی ، به خصوص توپوگرافی و اقلیم در محدوده شهر یعنی بلوک ها و محله های شهری به صورت فشرده یا گسسته و با نظمی خاص جایگزین گردیده اند.
در شهرهای بزرگ ایران هفت نوع از بافت شهری در بررسی گونه شناسی بافت های شهری قابل تشخیص می باشد.

1- بافت تاریخی ، هسته اولیه شهر
2- بافت قدیمی شهر
3- بافت میانی شهر
4- بافت جدید شهری
5- بافت پیرامونی شهری
6- بافت اقماری یا گسترش ناپیوسته شهر
7- گسترش متروپلی شهر به همراه ایجاد شهرهای جدید

بافت فرسوده ساختمان

شکل گیری بعضی از محلات و مناطق شهرهای بزرگ بنا به دلایل متعدد به گونه ‌ای می باشد که با ضوابط و همچنین معیارهای شهرسازی و معماری امروز به خصوص در کلان شهرها مغایرت دارد.
این بافت به مرور زمان فرسوده ‌تر می شود و علاوه بر فرسودگی ابنیه ، شبکه تاسیسات شهری آن ها نیز فرسوده خواهد شد و کارکردهای شهری خود را از دست می دهد.
دلایل فراوانی وجود دارد که مردم ترجیح می ‌دهند منازل خود را در این بافت ‌ها ، نوسازی نکنند. نوسازی و بهسازی این گونه بافت ‌ها ، توجه ویژه دولت ، شهرداری ‌ها و همکاری مردم را می ‌طلبد.
بافت‌ های فرسوده شهری ، محلات فرسوده ‌ای در فضای شهری می باشد که نوسازی بافت فرسوده پیچیدگی‌ های اجتماعی ، اقتصادی و فرهنگی خود را دارد.
این محلات و بافت ‌ها از یک جهت دارای ریشه‌ های سکونتی ارزشمند با معیار فرهنگی ، اجتماعی و معماری است و از طرف دیگر به دلیل فرسودگی شدید ، نبود دسترسی مناسب به خدمات شهری و بهداشتی ، وجود مشکلات اجتماعی ، امنیتی و آسیب ‌پذیری در مقابل زلزله ، سیل ، آتش سوزی و نیز عدم تطابق با زندگی امروز شهری و شهرسازی مدرن دارای مشکلات روبنایی و زیر ساختی می باشند.

بافت فرسوده به بلوک هایی گفته می ‌شود که هر سه شرط ذیل را نیز دارا باشند:

1- ناپایداری: پنجاه درصد از بناهای موجود در بلوک ناپایدار بوده و از استحکام لازم برخوردار نباشند.
2- نفوذ ناپذیری: حداقل پنجاه درصد معابر بلوک دارای عرض کمتر از 6 متر باشد.
3- ریزدانگی: حداقل پنجاه درصد ساختمان‌ ها در آن بلوک شهری مساحتی کمتر از 200 متر مربع داشته باشند.

بافت‌ های فرسوده به سه دسته ذیل تقسیم بندی می ‌شوند:

1- بافت‌ های دارای میراث فرهنگی
2- بافت‌ های شهری (فاقد میراث فرهنگی)
3- بافت ‌های حاشیه ‌ای (سکونت گاه‌ های غیر رسمی)

انواع مداخله در این نوع بافت ‌ها بر طبق میزان وفاداری به گذشته در سه گروه بهسازی ، نوسازی و همچنین بازسازی قرار می ‌گیرند که هر یک تعاریف خاص خود را نیز دارند و اقدامات به خصوصی را می ‌طلبند:

بهسازی ساختمان

در این نوع مداخله اصل بر وفاداری به گذشته و همچنین حفظ آثار هویت بخش در آن ها می باشد. فعالیت بهسازی با هدف استفاده از امکانات بالقوه و بالفعل موجود و تقویت جنبه‌ های مثبت و تضعیف جنبه ‌های منفی از طریق حمایت ، مراقبت ، نگهداری ، حفاظت ، احیا ، استحکام بخشی و تعمیر صورت می ‌پذیرد. دخالت در این بافت ‌ها مستلزم رعایت ضوابط و مقررات سازمان میراث فرهنگی می باشد.

نوسازی ساختمان

در نوسازی بافت فرسوده حد وفاداری به گذشته از انعطاف ‌پذیری بالاتری برخوردار خواهد بود و برحسب مورد از مداخله اندک تا تغییر را می‌ تواند شامل شود.
فعالیت نوسازی با هدف افزایش کارآیی و همچنین بهره‌ وری ، بازگرداندن حیات شهری به بافت است که ازطریق نوسازی ، توان بخشی ، تجدید حیات ، انطباق و دگرگونی صورت می ‌پذیرد.

بازسازی ساختمان

در این نوع مداخله نه تنها هیچ الزامی بجهت حفظ گذشته وجود ندارد ، بلکه با هدف ایجاد شرایط جدید زیستی و کالبدی از طریق تخریب ، پاکسازی و بازسازی ساختمان قدیمی انجام می شود.

درجه فرسودگی ساختمان

فرسودگی مطلق: مرگ شی حادث شده و امکان بازسازی وجود نخواهد داشت.
فرسودگی نسبی: فرسودگی می باشد که در یکی از عناصر مهم فضای شهری یعنی کالبد یا فعالیت رخنه نموده و به دنبال خود موجب فرسودگی نسبی فضای شهری می گردد. امکان مرمت و همچنین تعمیر وجود دارد.
فرسودگی کامل: فرسودگی است که در هر دو عنصر فضای شهری یعنی کالبد و فعالیت آن رخنه نموده و به دنبال آن موجب فرسودگی کامل فضا شود.

ضرورت بهسازی و نوسازی بافت فرسوده

هدف اصلی نوسازی و بهسازی بافت های قدیمی و فرسوده شهرها توسعه محیط زندگی برای انسان هاست. این اهداف در قالب اهداف اجتماعی ، فرهنگی و همچنین اقتصادی قرار دارند.
فضاهای ساخته شده شهری از نظر اقتصادی حاصل سرمایه گذاری و ترکیبی از نیروی کار انسانی ، مهارت ها ، مواد و مصالح مختلف می باشند.
با وجود گذشت زمان و فرسوده شدن ، هنوز هم به خیلی از احتیاجات روزمره زندگی پاسخ می دهند و با سرمایه گذاری در جهت حفظ و تقویت و در مواردی با ایجاد تغییراتی در آن ها به منظور پاسخگویی به احتیاجات جدید می توان از هدر رفتن سرمایه های اقتصادی جلوگیری نمود ، تاسیسات و تجهیزات جدید زندگی را به جای گسترش بیش از اندازه در زمین های بکر و حاشیه شهر ، به درون این بافت های قدیمی انتقال داد و با بهسازی و نوسازی مجددا آن را احیا نمود.
اگر ارزش های اقتصادی به تنهایی مدنظر باشند ، ممکن است که نوسازی و بازسازی ، زمینه ساز شهرسازی تعویضی شود. از این جهت در مورد بافت های تاریخی شهرها ضرورت فرهنگی احیا آن ها باید مدنظر قرار گیرد.
افراد همان گونه که با مشاهده و یا بررسی محیط زندگی خود ، خاطرات خود را به یاد می آورند ، آگاهانه یا ناآگاهانه نیز ارتباط خود را با نسل های گذشته و آینده در فضاهایی که در آن زندگی نموده اند باز می یابند.
با بررسی ابعاد بحران در بافت قدیم شهرها چنین می توان اظهار نمود که ضرورت بهسازی ، نوسازی و ساماندهی بافت های قدیمی شهری در مواردی همچون ضرورت اجتماعی و اقتصادی بهسازی و نوسازی شهر اهمیت می یابد.